Het natuurlijk systeem als kompas voor ontwerp en ruimtelijke planning

Natuurlijke én sociale elementen

“Een goed klimaatbestendig ontwerp werkt samen met de natuurlijke elementen en versterkt ze”, stelt Reekmans. “Vaak denken we bij natuurlijke systemen aan ecologie. Waterbeheer, biodiversiteit en de keuze voor beplanting spelen uiteraard een rol in klimaatbestendigheid. Maar ook het sociale landschap is belangrijk. Een plek heeft een geschiedenis en biedt kansen voor toekomstige ontwikkelingen. Daarom moeten we bewust nadenken over wie we in de toekomst een plek willen bieden.”

Ze wijst op de impact van gentrificatie: stadsdelen worden opgewaardeerd, maar de oorspronkelijke bewoners dreigen buitengesloten te worden. “De landschapsreflex betekent ook dat we nadenken over wie van een herontwikkelde plek profiteert.”

Vier pijlers voor een klimaatbestendig ontwerp

Om ruimtelijke ontwikkeling in lijn te brengen met natuurlijke en sociale systemen, hanteert VK architects + engineers een kader dat fungeert als kompas. Reekmans licht in haar keynote de vier pijlers toe:

Ontharding en waterdoorlatende materialen

“Waterinfiltratie en opslag zijn cruciaal. We moeten ontharden en werken met materialen die water doorlaten om overstromingen en droogte beter op te vangen.”

Verdichting en multifunctioneel ruimtegebruik

“Hoe benutten we bestaande ruimtes slimmer, zodat extra verharding niet nodig is? Verdichting betekent niet noodzakelijk meer gebouwen, maar vooral multifunctioneel ontwerpen.”

Vergroening en ecocentrisch denken

“We moeten de balans tussen de natuur en de door mensen ingenomen ruimte herstellen. Te lang hebben we geprobeerd de natuur te controleren. Nu moeten we samenwerken met de natuur in plaats van erover te heersen.”

Sociaal-ecologische integratie

“Een plek heeft een sociaal weefsel. We betrekken bewoners en stakeholders bij het klimaatbestendige ontwerp. Zo ontwikkelen we oplossingen die aansluiten bij lokale noden, binnen de planetaire grenzen.”

Natuurlijke systemen herstellen en versterken

Klimaatbestendige ontwikkeling vereist een goed inzicht in hoe het landschap functioneert. “We moeten kijken naar de oorspronkelijke landschapskenmerken en deze herstellen,” zegt Reekmans. “Dat vraagt om samenwerking tussen ecologen, waterexperts en bodemdeskundigen. Door natuurlijke ecosystemen te versterken, bouwen we een veerkrachtige leefomgeving.”

Ze pleit voor een omslag naar ecocentrisch denken: “De natuur moet een stem krijgen in onze besluitvorming. We mogen ecosystemen niet langer zien als iets wat we kunnen exploiteren, maar als iets wat we moeten beschermen, zelfs als dat onze economische belangen raakt.”

Verbinding als uitgangspunt

Om klimaatbestendigheid te bevorderen, is een sterke verbinding tussen natuurgebieden nodig. “Versnipperde groenzones moeten we koppelen via corridors en opengelegde waterlopen”, stelt Reekmans. “In steden kunnen groendaken, groengevels en waterdoorlatende verharding helpen. Meer bomen in straten zorgen voor verkoeling, en ruimte geven aan waterstromen voorkomt overstromingen.” Ze wijst in haar keynote eveneens op de rol van regeneratieve landbouw: “Een grotere variatie aan flora verhoogt de biodiversiteit en helpt de natuur zich aan te passen aan klimaatverandering.”

Een duurzame toekomst vraagt om ontwerpen waarin natuur en samenleving elkaar versterken. “Sociale cohesie en gemeenschapsvorming moeten verweven zijn in ruimtelijk ontwerp. Denk aan buurttuinen, groene pleinen en multifunctionele gebouwen”, zegt Reekmans. “Daarvoor moeten we participatieve trajecten opzetten waarbij bewoners actief meedenken over hun omgeving.”

Stem voor de natuur

Tot slot pleit Reekmans voor een fundamentele mentaliteitswijziging. “Regeneratieve ontwikkeling gaat verder dan ons huidige systeem verbeteren. We moeten de natuur niet alleen respecteren, maar haar ook actief versterken. Op sommige plaatsen wordt een ecosysteem al erkend als rechtspersoon. Misschien is dat de toekomst: een wereld waarin we letterlijk in gesprek gaan met de natuur en haar belangen serieus nemen.”

Bron: Departement Omgeving