De rol van groen en natuursteen in stadsvernieuwing

Stadsvernieuwing en re-naturalisatie

Het ideaal van een toekomstige stad, ontworpen door experts en dienovereenkomstig gebouwd, kennen we allemaal, maar de realiteit is (helaas) anders. De basis voor de stad van morgen is de stad die ze vandaag is. Stedelijke ontwikkelingen waarbij van de grond af aan wederopbouw wordt gedaan, zijn niet langer een optie. We moeten het stellen met wat we hebben. Er bestaat desondanks een hele reeks mogelijkheden om voorrang te geven aan stadsvernieuwing en re-naturalisatie van verlaten gebieden. Tot deze mogelijkheden behoren renovatie, herbestemming, opwaardering of gemengde ontwikkelingsprojecten. Om in deze richting te evolueren, moet de overheid, samen met de professionals en gebruikers van de stad de benaderingen en doelstellingen goed begrijpen. Het is immers van essentieel belang om aan alle partijen de mogelijke transities uit te leggen die van invloed zullen zijn op de stad. Dat is van vitaal belang als we willen dat de inwoners van de stad de projecten begrijpen en erin geloven.

Ongebruikte ruimtes

Temperaturen verlagen, luchtvervuiling beperken, schaduwrijke gebieden creëren, de watercyclus, het welzijn van de gebruikers bevorderen: niemand hoeft herinnerd te worden aan de voordelen van groene ruimten. Hun aanwezigheid is een essentieel criterium geworden voor geluk in de stedelijke omgeving. Veel steden hebben echter te weinig ruimte voor landschapsontwikkeling en kunnen niet eeuwig blijven uitbreiden om ruimte te maken voor nieuwe projecten. Steeds meer steden opteren voor terreinen die voorheen voor andere doeleinden werden gebruikt of er gewoon verlaten bijliggen om openbaar groen te ontwikkelen dicht bij woningen en andere openbare ruimten.

Enkele voorbeelden:

• Braakliggende terreinen: deze kunnen gerehabiliteerd en omgevormd worden tot grote parken of gemeenschapstuinen, waardoor nieuwe groene, vriendelijke buitenleefgebieden ontstaan.
• Daken van gebouwen: daken kunnen bedekt worden met planten om het het hitte-eilandeffect te verminderen. Bepaalde daken kunnen, als de indeling van het gebouw het toelaat, opengesteld worden voor de gebruikers van het gebouw (bewoners, werknemers, enz.), waardoor ze direct toegang krijgen tot de natuur en een nieuwe plek voor ontmoetingen ontdekken.
• Ruimtes langs reisroutes: spoorwegen, tramlijnen, wegen, zelfs fietspaden, … het is relatief eenvoudig om stroken vegetatie te planten waar flora en fauna kunnen gedijen.
• Schoolpleinen: de natuur maakt geleidelijk aan een comeback met groentetuinen, zintuiglijke tuinen en waterdoorlatende bodems. Deze herbeplante schoolpleinen verbeteren niet alleen de kwaliteit van het schoolleven, ze verminderen ook warmte-eilanden en filteren omgevingsgeluid.

Optimalisatie van bestaande gebieden

Een andere uitdaging waar steden voor staan in hun streven om de natuur toegankelijker te maken, is het optimaliseren van bestaande groene ruimten. Het weghalen en herinrichten van bestaande groenstroken omdat ze niet 100% voldoen aan de huidige normen en verwachtingen, is een vergissing. De prioriteit voor het creëren van de duurzame stad van morgen is net om het natuurlijke leven dat er al is te ondersteunen. Bij het herstellen van bestaande, maar onaantrekkelijke groene zones is het belangrijk om ook hier de inwoners van de stad bij te betrekken. Door hen te raadplegen en hun verwachtingen en wensen te achterhalen, moedigen we hen aan om mee te werken aan de projecten. Dat helpt ervoor te zorgen dat de groene ruimten en recreatiegebieden effectief gebruikt zullen worden, terwijl de biodiversiteit zich ongestoord kan ontwikkelen. Dat kan een complexe missie zijn, maar het is wel een essentieel onderdeel van het proces. Niet via een boodschap op social media – dat is een al te makkelijke oplossing – maar door de straat op te gaan en om mensen individueel voor een project te interesseren. Voor stedelijke ontwikkelingsprojecten kunnen dat ook stadswandelingen met bepaalde doelgroepen zijn. Het is een origineel formaat voor ontmoetingen, en helpt om een zintuiglijke diagnose van het bestaande te stellen en het huidige gebruik correct te analyseren. Hieruit kunnen de eerste denkrichtingen over de rehabilitatie ervan voortvloeien.

Nieuwe omgeving(en)

Of een stad er nu voor kiest om verwaarloosde plaatsen om te vormen tot groene ruimten of om een bestaande groene ruimte aan te passen, er moet altijd rekening worden gehouden met een aantal essentiële punten, zoals waterbeheer. Veel bomen planten is vaak hét antwoord, maar droogtes komen steeds vaker voor en het water geven en onderhouden van deze boomgroepen is doorgaans niet zonder problemen. De juiste oplossing vinden is niet mogelijk zonder eerst het waterprobleem aan te pakken. Een ander belangrijk onderwerp is de herintroductie van biodiversiteit in deze stedelijke natuurgebieden. Om steden weer om te turnen tot leefgebieden die gunstig zijn voor flora en fauna, moet er nagedacht worden over de inrichting met tuinontwerpen die vlinders en bestuivende insecten bevorderen, kunstmatige vijvers bevatten, enz.

Bouwen in de stad van de toekomst

Bij de bouw van stedelijke voorzieningen (huizen, openbare gebouwen, pleinen, wegen, enz.) komt een enorme hoeveelheid broeikasgassen vrij, terwijl het dagelijks leven in bestaande gebouwen enorm veel energie verbruikt. In een stad wordt deze realiteit nog verergerd door de stedelijke dichtheid en de voortdurend toenemende behoefte aan infrastructuur. Als steden een duurzamere richting willen inslaan, één die beter voor het milieu zorgt, moeten ze van modern bouwen een centraal onderwerp maken:

• Creëren van modulaire, omkeerbare gebouwen en ruimtes;
• Vermindering of hergebruik van bouw- en renovatieafval;
• Verbetering van de energie-efficiëntie van bestaande voorzieningen;
• Integratie van energie uit hernieuwbare bronnen;
• Gebruik van duurzame materialen zoals hout, aardewerk of natuursteen.

Natuursteen voor de stad van toekomst

Het gebruik van natuursteen kan in en rond gebouwen (buitenmuren, trappen, enz.), in landschapselementen (lage muurtjes, fonteinen), wegen (wegdek, trottoirs) of in stadsmeubilair. Natuursteen een duurzaam materiaal dat kan bijdragen aan een aangename stedelijke omgeving die bovendien de wijdere omtrek respecteert. De beschikbaarheid van natuursteen in een veelheid van kleuren, texturen en afwerkingen is niet de enige troef. Natuursteen is een materiaal van geologische oorsprong dat zeer gemakkelijk te recyclen is. Het kan relatief vlot uit een bestaande constructie worden gehaald en opnieuw worden geïnstalleerd of verwerkt in een nieuw project. Als het echt in slechte staat is, kan het zelfs vermalen worden tot grind en deel gaan uitmaken van een landschapstuin.

Weg met de betonreflex

Een ander voordeel van natuursteen is dat het materiaal temperatuurschommelingen weerstaat en dat is een interessante eigenschap in de context van de permanente stijging van de gemiddelde temperaturen in steden. Het is ook een materiaal dat goed bestand is tegen andere allerhande uiteenlopende weersverschijnselen, die overigens steeds intenser worden in stedelijke omgevingen. Voordat we natuursteen meer kunnen gaan gebruiken, moeten we wel eerst af van onze ‘betonreflex’ …