VVOG en VLAM bekronen beste groenprojecten van 2023

Wedstrijdonderdelen

• Het thema ‘Groene gemeente - groenprojecten’ focust op groenrealisaties die recent aangelegd zijn. Dat kunnen zowel groene stadsvernieuwingsprojecten zijn als kleine lokale onthardingsprojecten. Er werd gewerkt met verschillende categorieën: bebloemingsprojecten, begraafplaatsen, buurtgroen, themagroen, omgevingsgroen, groene ader, landschapsinrichting, plantenperken, tuinstraten, speelgroen (scholen) en wijkpark.
• Het thema ‘Bijenvriendelijke gemeente’ wil steden en gemeenten stimuleren om het openbaar groen bijenvriendelijk te organiseren.
• Het (nieuwe) label ‘PLUSgroen’ moedigt lokale besturen aan om te investeren in nieuw groen.
• Het eveneens nieuwe label ‘Klimaatbestendig project’ bekroont groenprojecten die bijdragen aan een verhoogde klimaatbestendigheid.
• De ‘Groenaannemer-award’ beloont een specifieke groenaannemer voor zijn project in het openbaar domein.

Bebloemingsprojecten: Gent - Boeketje Sint-Denijs-Westrem

Het voorbije jaar werkte de Groendienst aan verschillende kleine omvormingen in het centrum van Sint-Denijs-Westrem. Deze vernieuwde groenzones kwamen tot stand door ontharding en herinrichting, en zorgen voor meer biodiversiteit, identiteit, een verhoogde gebruikswaarde en een algemene opwaardering van het openbaar domein. Borluutplein is een straat in Sint-Denijs-Westrem die tot vorig jaar een centraal stukje verkeersgroen had, waar men rond kon rijden. Ingesneden in deze zone lagen een tiental parkeerplaatsen, die werden onthard om meer ruimte voor groen te maken. Het vernieuwde stukje buurtgroen bestaat uit een bloementuin met een klimplantenconstructie, een picknickzone en enkele spelprikkels. Zowel in de Venneboswijk, een sociale verkaveling van eind jaren 80, als in de Loofblommestraat werden voetpaden vernieuwd. Hiervan werd gebruik gemaakt om te ontharden, de voetpaden te versmallen en grote bloem- en plantenborders aan te leggen. De begraafplaats van Sint-Denijs-Westrem is een plek waar reeds enkele jaren aan een omvorming wordt gewerkt, met respect voor de sereniteit. Er is sterk ingezet op de ontharding van grindpaden en grindzones tussen graven, de aanplanting van nieuwe bomen op strategische plaatsen en de aanleg van een attractieve bloemrijke vegetatie.

Tweede laureaat werd Vilvoorde met het project ‘Bloementuin rondom de Kerk O.L.V. Hoop’. Brasschaat met het project ‘Rozentuin’ eindigde derde.

Begraafplaatsen: Harelbeke - Begraafplaats Stasegem

De begraafplaats in Stasegem is gesitueerd in een woonwijk, centraal gelegen in het dorp. Vroeger was dit een klassieke begraafplaats, tot er beslist werd deze om te vormen tot een parkbegraafplaats. Door het verwijderen van zerken kwam er plaats vrij, die vrije ruimte werd ingekleurd met een bloemenweide. Aangezien het een relatief grote oppervlakte is, kozen ze ervoor om een extensief graslandbeheer toe te passen en de randen in te zaaien met een bloemrijk mengsel. Dit om het draagvlak bij de bezoekers te vergroten en een zachte overgang te creëren naar een soortenrijk grasland. Er werden ook enkele nieuwe bomen aangeplant en de paden werden waar mogelijk omgevormd tot grindgazon om de oppervlakte verharding zoveel mogelijk te beperken.

De stad moest extra ruimte vinden omdat het urnenveld te klein was. Het was niet eenvoudig, aangezien het midden in een woonwijk ligt. Om dit op te lossen, gingen ze creatief om met de beschikbare ruimte tussen de grafzerken. Door een kronkelend groen pad en de aanplant van zowel vaste planten als enkele meerstammige, bijenvriendelijke bomen werd het ‘reststrookje’ omgevormd tot een geborgen, groene oase.

Kortrijk -met ‘Urnenbos en boomgaard’ eindigde hier tweede voor derde laureaat Schilde met het project ‘Natuurlijke begraafplek’.

Buurtgroen: Gent - Herman Pillaertpark

De aanleg van het Herman Pillaert park kadert in het stadsvernieuwingsproject 'Bruggen naar Rabot', waarbij het ingesloten buurtpark wordt optimaal ontsloten. Fiets- en voetgangersverbindingen zijn op logische looplijnen comfortabel aangelegd. Ook de brandweer toegankelijkheid wordt via deze paden verzekerd. Het buurtpark zelf is ruwweg opgedeeld in drie zones. Een eerste zone is aangelegd als een avontuurlijke speelzone. Speeltoestellen op glooiend gazon met randbeplanting vormen hier een aantrekkelijk geheel. Een tweede zone is voorzien als in te richten buurtlabo door de buurt. De buurtbewoners krijgen hierin de vrije hand en denken onder andere aan buurtmoestuinen, een terraszone, enz. Een derde zone situeert zich aan de achterzijde van de kerk waarin een ruimte met buurtfunctie is voorzien. Aansluitend hierop is in het park een terraszone voorzien die samen kan functioneren met het buurtlabo. Het geheel wordt ruimtelijk verweven d.m.v. de aanplant van hoogstammige bomen, heesters en vaste planten. Kleine stapelmuurtjes met muurbegroeiing en zitbanken verdelen het terrein in zones. De verhardingen werden beperkt tot het strikt noodzakelijke en zijn maximaal waterdoorlatend. Het regenwater van het dak van de kerk wordt opgevangen in een beplante wadi in de parkzone.

Tweede laureaat werd Oostende met de herinrichting van de Lijnbaanstraat, Roeselare staat op drie met ‘Sint-Jozef breekt uit!’

Groene ader: Eeklo - Vergroening N9

De N9-Leopoldlaan loopt als verkeersader dwars door Eeklo en vormt daarmee het aankomstbeeld voor wie de stad bezoekt. De kale aanblik van de berm en de herziening van het mobiliteitsplan gaven aanleiding voor de stad om het eigenaarschap over te nemen van Agentschap Wegen en Verkeer.

De klassieke invalsweg, bestaande uit drie betonnen rijstroken met twee fietspaden, werd opgewaardeerd tot een lokale weg met brede, vrijliggende fietspaden aan beide zijden. Hierdoor werden zowel de fietskwaliteit als de veilig heid versterkt. De zone tussen het fietspad en de rijweg werd volledig vergroend, met meer dan 22.000 struiken en 170 bomen. In het centrum werd de middenberm dan weer omge toverd tot een groene oase. Hoewel de aanplanting enige uitdagingen kende, zoals uitstel door droogte en kritiek op een tijdelijk bloemenmengsel, evolueerde het project naar een groen en fiets veilig lint van drie kilometer. Na een evaluatie door de groenaannemer werden de planten die het goed deden ingeboet, de andere werden vervangen door een ander e, droogteresistente beplanting. In samenwerking met enkele partners zoals Agentschap Wegen en Verkeer, Aquafin en de stad Eeklo transformeerde het project de stadsingang tot een veilige en kleurrijke aankomst.

Denderleeuw met ‘Heraanleg spoorwegberm’ en Blankenberge met ‘Verduining A. Ruzettelaan’ werden hier tweede resp. derde laureaat.

Landschapsinrichting: Zaventem - Zeen en Zavelbos

Het Zeen is een prachtige groene long in Sterrebeek, 8 hectare gloed nieuwe belevingsnatuur voor jong en oud. Vanop het 292 m lange vlonderpad kan je de breder e winterbedding van de Kleine Maalbeek bewonderen. De beek heeft nu een groter waterbufferend vermogen en de moerasvegetatie van het Zeenbos kan uitbreiden. Onder de boomgaard en op de open zones liggen prachtige bloemenweides. Je wandelt hier tussen zoemende bijen en hommels die van al het lekkers genieten. En ook jij kan genieten van een lokaal stuk fruit uit de boomgaard. Voor kleinere avonturiers zijn er alternatieve routes langs de wandelpaden, vol klauter- en stapstammen. De speelheuvels en het wilgenhutten complex, vol tunnels en hutten, zijn de ideale plek voor een namiddag voor fantasierijk buitenplezier. Het Zavelbos is spontaan verbost, klaar voor de kap en in 2021 op het nippertje gered door het Zaventemse bestuur. In het bos staan diverse inheemse loofboomsoorten zoals wintereik, haagbeuk, berk en esdoorn. Aan de zuidzijde van het bos werd een brede bosrand aangeplant. Deze strook met lagere struiken en bomen bevat veel soorten die bessen en nectar aanmaken. Zo vinden vlinders, vogels en andere dieren een overvloed aan voedsel. Daarnaast is er ook een honden losloopweide en BMX-parcours voorzien.

Op de tweede plek eindigde Brugge met het project ‘Park Steevens’ voor Antwerpen met ‘Park Groot Schijn’ op drie.

Omgevingsgroen: Peer - Dommelhuis

De site van het Dommelhuis is een poort om zowel Bosland als de Dommelvallei binnen te stappen. Het huis is een multifunctionele ontmoetingsruimte én een educatief centrum met mogelijkheden tot natuuronderzoek. Zowel binnen het gebouw als erbuiten krijgt men een verrassende kijk op de natuur rond en onder het water. Op de buitenschil van het huis staan allerlei verhalen en weetjes vermeld. Een educatieve route met een arsenaal aan doe-activiteiten voor gezinnen en scholen, neemt de bezoekers mee op verkenning. Daarnaast is er nog een extra belevingsproduct ontwikkeld: de Dommel Expeditie. Dit is een belevingswandeling voor kinderen, gericht op waterbeleving en bushcraft. Langs het Dommelhuis ligt een fietscafé, een waterspeelplaats, een overzetveer (trekvlot) en de toegang naar het vlonderpad dat de bush in loopt. Via een projectsubsidie ‘Natuur in je buurt’ werd de omgevingsaanleg verfraaid tot een natuurrijke en toegankelijke omgeving. Hiermee werden er onder andere beplantingen uitgevoerd met inheemse en belevingsvolle bijenplanten. Deze nieuwe aanplantingen dienen vooral om de zone rondom het café en het Dommelhuis, waar de beplanting was verdwenen omwille van de werken, snel terug een groen uitzicht te geven.

Heusden-Zolder (Groen hart Zolder) en Waregem (Sportvelden Sint-Eloois-Vijve) vervolledigen de top drie.

Themagroen: Genk - Erfgoedbomen

Genks erfgoedbomen vormen stille getuigen van de rijke geschiedenis en unieke charme van de stad. Een sterk boombeleid is essentieel om hun behoud te waarborgen. De opbouw is gestoeld op de pijlers: beschermen, stimuleren, onderhouden, handhaven en herstellen. In het deel ‘beschermen’ zijn afspraken uitgewerkt om erfgoedbomen op particulier domein te behouden. Er werd een “Inventaris levend erfgoed” opgesteld voor bomen die voldoen aan één van volgende criteria, ongeacht of ze op publiek of privaat domein staan:

• Ouderdom: ≥100 jaar;
• Omtrek: ≥250 cm omtrek (op 1 m hoogte);
• Beeldbepalend;
• Cultuurhistorische belang.

De inventaris wordt regelmatig aangevuld met bomen door Genkenaren aangebracht. De verhouding openbare en private bomen is momenteel ongeveer 50-50. Bij de pijler ‘stimuleren’ worden de eigenaars ontzorgd door middel van één gratis VTA (visuele boombeoordeling) per 5 jaar en één gratis onderhoudssnoei per 10 jaar. Eigenaars krijgen een persoonlijk paspoort en naamplaatje voor hun boom en worden uitgenodigd voor een workshop of activiteit rond dit thema. Eigenaars van waardevolle bomen die net geen erfgoedboom zijn, maar wel dikker zijn dan 1,50 m op 1 m hoogte en behoren tot de lijst waardevolle inheemse bomen, kunnen één ondersteunende subsidie per jaar aanvragen.

Het project 'Bonheiden ‘Groene gemeente van kop tot teen' behaalde de tweede plaats voor Dendermonde met ‘Fruit je stad’.

Wijkpark: Kortrijk - Groeningepark

Het Groeningepark was voorheen een geasfalteerde parking die zich situeert aan de centrumrand van de stad. In kader van de groenstructuur werd deze omgetoverd tot een groene verblijfplaats. Er werd een participatietraject opgezet met de buurt, nabijgelegen school en zorggroep. In het voortraject werd een tijdelijke inrichting voorzien. De bestaande bomen, heesters en vaste planten werden beschermd tijdens de werken en de bomen kregen een groeiplaatsverbetering door oa. ploffen. Voor de nieuwe aanleg werd het park in vier verschillende intensiteiten van beheer opgedeeld: Een stadszone met een intensief beheer, een flexibele zone voor o.a. kunst, evenementen… een gecultiveerde zone met bloemen en kruiden en een natuurzone met spelelementen. De zones zijn verbonden met een slingerpad uit eigen ontwikkelde betonstenen en er werden extra paadjes en open ruimtes gemaaid. Het hemelwater van de omliggende verharding en daken stroomt af richting de groenzones, de extensief beheerde wadi’s en de lagergelegen waterspeelzone. In de toekomst is er een mogelijkheid om water van hoger gelegen wijken in dit park te bufferen. In totaal werd zo’n 2.700m2 onthard en in het ontwerp gestreefd naar een hoge biodiversiteit. Door zijn strategische ligging verbindt het park het groene lint met de Kortrijkse binnenstad en maakt het deel uit van het binnenstedelijk wandel- en fietsnetwerk.

Plaats twee: Lokeren met ‘Heirbrug Molenpark, plaats drie: Landen met ‘Park Rufferdinge’.

Speelgroen | scholen: Sint-Gillis-Waas - Basisschool De Zandloper

Gemeentelijke basisschool De Zandloper transformeerde de verharde speelplaats om tot een natuurlijk e speelomgeving met diverse groene zones en speel elementen. Het nieuwe ontwerp, gericht op veiligheid en gezondheid, clusterde de verharding en creëerde groene ruimtes om kinderen actief buiten te laten spelen. Eén van de doelen bij heraanleg was maximale infiltratie. Naast het ontharden van de speelplaats, werden er diverse wadi’s voorzien, verspreid over het terrein. Dit niet alleen als speelse toevoeging, maar ook om water ter plaatse te laten infiltreren en zo de riolering te ontlasten. Natuurlijke speelprikkels zoals wilgen tunnels, heuvels, een boomstammenparcours en klimnetten werden geïntegreerd. Bestaande bomen werden behouden, gerooide exemplaren kregen een tweede leven als speel toestel, en zelfs betontegels dienden als zitmuurtjes rond nieuwe groenzones. Op sommige plaatsen lopen nieuwe wandelpaden langs bestaande bomen. Om de wortels niet te beschadigen, werden de paden niet uitgegraven maar hoger dan het maaiveld aangelegd. Er werd ook nieuwe beplanting voorzien, waarbij gekozen werd voor streekeigen beplanting en diverse soorten kleinfruit. Het ontwerp omvatte ook een herziening van de circulatie voor voetgangers, fietsers, automobilisten en hulpdiensten om de veiligheid rondom de school te verbeteren.

Ichtegem met ‘Speelplein Bengelberg’ en Hasselt met ‘Groene Speelplaatsen’ bekleden posities twee en drie.

Tuinstraten: Antwerpen - Antwerpen breekt uit

Met het project ‘Antwerpen breekt uit’ gaan de stad en haar districten na hoe de klassieke straten kunnen evolueren naar duurzame groene ruimtes voor de wijk en haar bewoners. De ambitieuze herinrichting voorziet extra ruimte voor maximale waterinfiltratie en vergroening én dat alles in samenspraak met de buurt. Het resultaat is dat deze watergevoelige straat beter bestand is tegen fikse regen buien, op termijn voldoende beschutting biedt tegen warmte en aangenaam is om er te vertoeven. De waterafvoeren van de daken zijn gekoppeld aan kleine wadi’s die in verbinding staan met verschillende bomen. Een deel van de verharding bestaat uit waterpasserende grasbetontegels. De groeiplaatsomstandigheden zijn zo gecreëerd dat men toekomstbomen kan toepassen. Om het ondergronds doorwortelbaar volume te garanderen, is er onder de parkeervakken gewerkt met sandwichpanelen. In de wadi’s zelf, is er gekozen voor een kruidenrijk grasmengsel in extensief onderhoud. Geveltuintjes maken het geheel compleet. 

In deze categorie eindigde Antwerpen-Berchem met ‘Oud-Berchem’ op twee, de heraanleg van de Polderstraat in Denderleeuw op drie.

Plantenperken: Bocholt - Onthardingsproject centrum

Bocholt is volop aan het ontharden en vergroenen, met als één van hun huidige projecten de ontharding van het centrum, volledig door eigen dienst ontworpen, aangelegd en beheerd.

De bomen kregen meer doorwortelbare ruimte en werden, waar mogelijk, ondergronds met elkaar verbonden, geïnspireerd op ‘Het verborgen leven van bomen’ van Peter Wohleben. Groen in diverse vormen verfraait de doortocht van het centrum en de omgeving van de kerk. Plantenperken zijn toegepast voor begeleiding van mensen en inkleding van terrassen, zitplaatsen, parkings en gebouwen. De optische straatversmalling en fysieke scheiding tussen hard en zacht verkeer verhogen de verkeersveiligheid. De nieuwe belevingsvolle inrichting verbetert de ecosysteemdiensten en focust op wateropvang, verkoeling en welzijn. Natuurlijk profiteert de natuur, dankzij aandacht voor bloeiperioden en insectvriendelijke beplanting. Op pleinen, parkings en voetpaden werd ter plaatse bekeken welke ruimtes konden worden onthard voor vergroening, zonder in te boeten op het gebruikscomfort. Elke locatie kreeg passende beplanting, bestaande uit combinaties van reeds aanwezige en nieuw aangeplante bomen, bloeiende heesters en vaste planten. Op bepaalde ontharde locaties stonden voorheen grote cortenstalen bakken met imposante bomen. De redenering was dat als deze bakken zonder hinder zo lang op één locatie konden blijven staan, er ook beplanting in volle grond kon worden gecreëerd

Bocholt haalde het voor Tessenderlo met ‘Ontharding Hemelrijk’ en Lint met het project ‘Statiestraat’.

 

Bijenvriendelijke gemeente

Met deze wedstrijd voert het Departement Omgeving, Week van de Bij, samen met de VVOG promotie voor meer bijenvriendelijke gemeenten. VVOG: “Voor dit thema werden 88 steden en gemeenten weerhouden. Ze ondernamen acties zoals bijenvriendelijk beheer, het plaatsen van bijeninstallaties, hielden rekening met de bloeiboog, werkten een bijenplan uit, deden aan sensibilisatie of werkten samen met een bijenwerkgroep. Andere acties in kader van biodiversiteit gaven ook een duwtje. Want wat goed is voor de bij, is goed voor veel meer dieren.”

Dit jaar hanteerde VVOG een schaal van 1 tot 5 bijensymbolen. In de zomermaanden werden alle gemeenten en hun projecten bezocht. 13 gemeenten ontvingen 1 bijensymbool, 29 gemeenten kregen 2 bijensymbolen, 34 gemeenten behaalden 3 bijensymbolen, 9 gemeenten 4 bijensymbolen en 3 gemeenten scoorden het hoogst met 5 symbolen. Izegem en Brugge werden uitgeroepen tot de twee ‘bijenvriendelijkste’ gemeentes van Vlaanderen in 2024, respectievelijk in de categorie middelgrote (< 40.000 inwoners) en grote gemeentes (> 40.000 inwoners).

Nieuw: Klimaatbestendige projecten

De effecten van klimaatverandering hebben impact op ons allemaal. Steden en gemeenten kunnen hun inwoners hier beter tegen beschermen door gericht adaptieve maatregelen in te plannen en uit te voeren. VVOG: “Een klimaatbestendig project heeft als doel de gevolgen van klimaatuitdagingen zoals wateroverlast, droogte en hittestress lokaal in te perken. Waar mogelijk zorgt zo’n project er ook voor om de impact van klimaatsverandering in de ruimere omgeving te milderen op lange termijn. In hun rol als inricht er van het openbare domein, spelen steden en gemeenten een cruciale rol in het verwezenlijken van een klimaatbestendige leefomgeving.”

Laureaten:

Antwerpen-Berchem - Oud-Berchem

Antwerpen-Merksem - Brusselstraat

Bocholt - Onthardingsproject centrum

Bornem - Branstbos

Brugge - Park Maaike Kerrebroeck

Brugge - Steevens Park

Gent - Inrichting H. Pillaertpark

Heusden-Zolder - Groen hart Zolder

Oostende - Lijnbaanstraat

Peer - Landschapsinrichting scholencampus

Sint-Gillis-Waas - Speelplaats school De Zandloper

Zaventem - Zeen en Zavelbos

Nieuw: label ‘PLUSgroen’

VVOG: “We willen steden en gemeenten stimuleren om te investeren in bijkomend openbaar groen. Investeren in openbaar groen betekent ook investeren in de mens, biodiversiteit en klimaat. Dit gaat over groen die er netto ‘en plus’ is bij ge komen. Dus ofwel is er netto bijkomend publiek domein ofwel werd iets helemaal onthard en totaal vergroend. Dit moet voor de burger nieuwe groenbeleving opleveren. Vele steden en gemeenten dienden kleine onthardingen of nieuwe beplanting ook hieronder in. Hoe waardevol dit ook is, met dit label ligt de ambitie net iets hoger.”

Laureaten:

Begijnendijk - Groene long in het centrum

Blankenberge - Revitalisatie en ontharding van de A. Ruzettelaan

Brugge - Park Maaike Kerrebroeck

Brugge - Steevens Park

Eeklo - Parkplein

Gent - Inrichting Herman Pillaertpark

Ichtegem - Wonderwoudje Ichtegem

Koksijde - Site oud gemeentehuis

Koksijde - Ventweg Koninklijke Baan Groendijk

Kortrijk - Ontharden en vergroening pleintje Dorreberkstraat

Kortrijk - Parking wordt Groeningepark

Lokeren - Heirbrug Molenpark (familiepark)

Oostende - Lijnbaanstraat

Tessenderlo - Herinrichting en ontharding Eikelplein

Zandhoven - Speelplein Salvialaan Viersel

Zaventem - Zeen en Zavelbos

Groenaannemer-award

VVOG en VLAM reikten ten slotte ook een speciale award uit aan een openbaargroen-project dat gerealiseerd werd met een opvallende inbreng van een professionele groenaannemer. Dit jaar gaat de prijs naar het park Maaike Kerrebroeck in Brugge. De aanleg ervan gebeurde door Firma Mahieu nv uit Oudenburg. Met de groenaannemer-award willen de organisatoren het maatschappelijk belang van openbaar groen in de kijker zetten en wijzen op de meerwaarde van een professionele aanpak door een groenaannemer.