Het essentieel belang van duurzaam stedelijk groen

Sociale knooppunten

Groen in de openbare ruimte slaat zowel op botanische toevluchtsoorden, gemeenschapstuinen als doordacht geplande parken. Terwijl gemeenschapstuinen duurzaamheid en buurtbewustzijn aanmoedigen, bieden parken kansen voor (gezonde) ontspanning. Lineaire parken bootsen natuurlijke kenmerken na door organische paden te creëren, stedelijke bossen imiteren dan weer ecologische omgevingen door een hoge(re) boomdichtheid. Pleinen en boulevards dienen als sociale knooppunten die de stedelijke omgeving verbeteren. Deze diverse groene ruimten, zorgvuldig geplaatst in het hart van drukke stadscentra, bieden mensen de gelegenheid om te ontspannen, in contact te komen met de natuur en hun gemeenschapsgevoel te verdiepen - wat de algehele leefbaarheid van steden ten goede komt. Openbaar groen staat vandaag ook meer en meer bekend als ‘de blauwgroene zone’ omdat stedelijke waterlopen zoals afwateringssloten, waterwegen, kreken, rivieren en overstromingsrisico's in stedelijke gebieden verminderen. Bovendien koelen ze steden in de zomer af en bevorderen ze de biodiversiteit. Het meer en beter inplannen van groene zones bevordert het welzijn van steden en hun bewoners, evenals een betere gezondheid en harmonie binnen de gemeenschap.

Schaarste en slechte kwaliteit

Uit veel onderzoeken is gebleken dat buurten met een arme sociaaleconomische achtergrond of een aanzienlijk aandeel immigranten minder en kwalitatief slechtere groene ruimten hebben dan andere buurten. De schaarste en slechte kwaliteit van openbaar groen dragen bij aan een minder goede algemene gezondheid in deze gebieden. Bovendien wijzen studies uit dat de milieurisico's niet gelijkmatig verdeeld over zowel armere als rijkere buurten. Veel achterstandswijken hebben hogere vervuilingsniveaus, een slechtere luchtkwaliteit en een hoger risico op ongevallen. Meer openbaar groen is de aangewezen oplossing, maar dat kan evenwel ook nadelen inhouden. De gunstige effecten van groene zones op het welzijn, de regionale economie en de geestelijke gezondheid uiten zich vaak in hogere woon- en grondkosten, wat kan leiden tot een toenemende verstedelijking en marginalisatie van minder fortuinlijke burgers. We moeten ons dus richten op de ontwikkeling van ecologische benaderingen die kapitaal, welzijn en een gezonde levensstijl bevorderen. Burgers met een laag inkomen moeten meer mogelijkheden krijgen om van groen te profiteren. Op die manier kunnen beleidsmakers de strijd aanbinden met sociale marginalisatie en de ontwikkeling van sociale ongelijkheid indijken.

Op lange termijn

Hoewel sommige studies onmiddellijke stemmingsverbetering of stressvermindering laten zien, is het onduidelijk of deze effecten na verloop van tijd blijven bestaan. Een belangrijk probleem bij verschillende onderzoeken naar de psychologische voordelen van een groene(re) omgeving is het ontbreken van (wereldwijde) data op lange termijn. Er zijn (veel) meer gegevens nodig om de langetermijneffecten van openbaar groen op de geestelijke gezondheid te verduidelijken. Het bepalen van de duurzaamheid en de langetermijneffecten van blootstelling aan openbaar groen op het psychologische welzijn van de burger kan alleen maar baat hebben bij het toegankelijker maken van onderzoeksgegevens.

Groene daken

De studies zijn het er wel roerend over eens dat ‘groene daken’ ontegensprekelijk meer deel moeten gaan uitmaken van openbaar groen. Dergelijke daken zijn immers ‘multifunctioneel’: ze besparen energie, verlengen de levensduur van het dak en zorgen voor een efficiënte stedelijke drainage, wat dan weer de kans op waterschade vermindert. Bovendien biedt dit type dak een habitat voor wilde dieren en verbeteren groendaken de luchtkwaliteit. Ze verminderen lawaai en zijn efficiënt in de strijd tegen de opwarming van de aarde, vooral in verdichte gebieden. Temperaturen in stedelijke gebieden zijn immers hoger dan in landelijke gebieden. Cementen bouwmaterialen zijn, in tegenstelling tot vegetatie en gras, niet in staat om warmte van zonlicht te absorberen.

Stedelijke meren en waterwegen

Stadsmeren, grachten en (al dan niet door de mens aangelegde) waterwegen in de stad en aangrenzend groen kunnen dan weer een belangrijk onderdeel vormen van de stedelijke blauw-groene infrastructuur. De vele voordelen van stedelijke meren en grote vijvers worden pas sinds kort erkend. Nochtans bieden ze een verscheidenheid aan ecologische voordelen, zoals het verlagen van het risico op overstromingen, de beperking van milieuverschuivingen en een verbeterde zuiverheid van afvloeiend water.

Gevaren van de klimaatverandering

Focussen we op wat vandaag wél aanwezig is in stedelijke omgevingen, dan moeten we beseffen dat de opwarming van de aarde een enorme uitdaging vormt voor de inspanningen om groene ruimten in steden te behouden. Omdat stijgende temperaturen, veranderende neerslagpatronen en extreme weersomstandigheden de gezondheid van de vegetatie aantasten, verliezen groene ruimten hun functie. Het is een dringende uitdaging om de veerkracht van groene zones tegen klimaatverandering te behouden. Bij de planning van groene ruimten moeten klimaatbestendige ontwerpprincipes geïntegreerd worden met aandacht voor (onder meer) het planten van geschikte inheemse en adaptieve planten.

Conclusie

De planmatige aanpak van openbaar groen en de verschillende voordelen voor sociaal, economisch en ecologisch welzijn onthult een complex web dat beleidsmakers zorgvuldig moeten weven om veerkrachtige en duurzame stadslandschappen te creëren. Duurzaam ontwerp als aanvulling op stadsplanning is dé aangewezen manier om mooie, veerkrachtige en ecologische steden te ontwikkelen. Als het gaat om het voldoen aan de behoeften van zowel mens als natuur, is het verkennen van duurzame opties meer dan ooit van essentieel belang.